Bij het snuffelen naar informatie over mijn voorouders kwam ik dit krantenberichtje tegen uit 1888. Het zat tussen de krantenknipsels die je (digitaal) kunt doorzoeken bij het Centrum voor Familiegeschiedenis (CBG). Eén van de verzamelingen van het CBG bestaat uit zo’n twintig miljoen familieadvertenties: overlijdensadvertenties, geboorte-aankondigingen enzovoort. Een erg leuke bron natuurlijk. Maar zo’n advertentie als deze was ik nog niet tegengekomen. Waarom wilde Liedewij Glansdorp haar stiefzoon dood laten verklaren? En wat was er gebeurd? Aanleiding voor een speurtocht, en ik heb het antwoord gevonden!
Voor de duidelijkheid: het was van oudsher gebruikelijk dat vrouwen ook na hun huwelijk bekend bleven onder de achternaam waar ze mee geboren waren, dat zie je ook weer in deze advertentie. Dus dat houd ik hier ook aan.
De context: het gezin van Liedewij Glansdorp
Liedewij Glansdorp (1829-1891) was de grootmoeder van mijn grootmoeder aan mijn vaderskant. Zij was geboren en getogen in Vlaardingen. Op 38-jarige leeftijd, in 1867, trouwde zij met Abraham Zebel (1819-1885). Hij was weduwnaar van Neeltje van Willigen (1819-1862), met wie hij 5 nog levende kinderen had, en Maartje van der Pijl (1816-1866), die uit een eerder huwelijk 4 nog levende kinderen had. Dus Liedewij werd stiefmoeder van 9 kinderen tussen de 9 en 22 jaar. Eén van de stiefkinderen was de dan 14-jarige Nicolaas (geboren 1853).
Liedewij Glansdorp en Abraham Zebel kregen samen ook nog 3 kinderen, waarvan twee de eerste levensjaren overleefden: Willem Zebel (geboren in 1868) en Elisabeth Zebel (geboren 1869). [Elisabeth Zebel werd later de moeder van de moeder van mijn vader.]
Abraham Zebel was zeeman, kwam uit een familie van vissers en zeemannen, en zijn zoons volgden in zijn voetsporen. Liedewij Glansdorp kwam zelf uit een familie van arbeiders en boeren, maar als echte Vlaardingse zal ze vertrouwd geweest zijn met de gevaren van het zeemansbestaan. Haar stiefzoon Abraham overleed in 1882 op 26-jarige leeftijd op zee.
Toen Abraham Zebel in 1885 overleed was Liedewij Glansdorp 56 jaar, en leefde ze samen met haar twee eigen kinderen, Willem (17 jaar) en Elisabeth (16 jaar). Acht van haar 9 stiefkinderen waren tegen die tijd getrouwd (en stiefzoon Abraham dus inmiddels overleden). De negende was Nicolaas Zebel, en daar gaat het nu over.
Het document: verklaring van rechtsvermoeden van overlijden
In de advertentie uit 1888 wordt vermeld dat Nicolaas Zebel vermoedelijk al in februari 1870 is overleden. Een zoektocht, vooral in oude kranten via Delpher, heeft onthuld wat er gebeurd is, en waarom het voor Lidewij Glansdorp in 1888 zo belangrijk is om hem alsnog officieel dood te laten verklaren.
Nicolaas was dus als 16-jarige matroos uitgezeild op een visserschip, genaamd de Dolphijn. Over het lot van De Dolphijn is meer te vinden op een website ter nagedachtenis van omgekomen Scheveningse vissers. Tijdens een storm van 21/22 februari 1870 is de zeillogger ‘Dolphijn’ van de ‘Haagsche Zeevischmaatschappij Regt door Zee’ op de Grote Visschersbank voor Texel vergaan. Twaalf vissers kwamen daarbij om. (De schipper wordt daar trouwens Pieter Buijs genoemd, niet Pieter Bos.) Het is ook terug te vinden in kranten uit 1870.
Het is een lang proces dat doorlopen moet worden voordat er officieel een “rechtsvermoeden van overlijden” wordt verklaard. Tussen januari 1887 en januari 1888 wordt Nicolaas Zebel drie keer gedagvaard om te verschijnen voor de rechtbank, via aankondigingen in verschillende kranten. Pas als hij 9 april 1888 nog steeds niet verschenen is, volgt het gewenste vonnis.
Waarom?
Waarom was dit zo belangrijk voor Lidewij Glansdorp dat ze er 18 jaar na dato zo veel moeite in steekt om haar stiefzoon dood te laten verklaren? Dat heeft te maken met haar eigen zoon, Willem Zebel. Hij staat op het punt om te worden opgeroepen om te loten voor de militaire dienst van 5 jaar. En de regel van de wet in die tijd zegt: als een enige ongehuwde zoon uit een familie inwoont bij zijn ouder(s) en zijn werk is onontbeerlijk om in het onderhoud van die ouder(s) te voorzien, dan is deze man vrijgesteld van de dienst. Alle andere halfbroers van Willem zijn inmiddels getrouwd. Als zijn halfbroer Nicolaas inderdaad overleden is, komt Willem dus in aanmerking voor vrijstelling van de dienst.
Dit heb ik niet zelf verzonnen: Lidewij geeft het officieel op als reden van het opstarten van de hele procedure:
In mijn familie zijn geen verhalen bewaard gebleven over deze kwestie, het vergaan van het schip de Dolphijn in 1870, of de moeizame procedure om Nicolaas Zebel (of Sebel) officieel dood te laten verklaren 18 jaar later. Als een andere afstammeling uit de familie dit leest, die misschien nog wel meer weet uit de mondelinge overlevering: laat een reactie achter onderaan dit blogbericht, dat zou een fantastische aanvulling zijn.
Interessant trouwens ook om te lezen dat de familie blijkbaar zelf gewoon was om de spelling Zebel en Sebel door elkaar te gebruiken. Dat zie je in de bevolkingsregisters ook terug, die wisselende spelling.
Verder lezen
- Geschiedenis van Vlaardingen
- Vissersnamenmonument Scheveningen
- Nationale militie: Wetten en besluiten
- Rechtsvermoeden van overlijden in het huidige Burgerlijk Wetboek